Zo kan zorg anders

Samen met mede-auteurs Herman Toch & Ann Maes verkent Dirk Van de Poel deze en vele andere vragen in zijn nieuwe boek “Zo kan zorg anders”.

Aan de hand van vijf denkkaders of ‘routes’ bieden ze decision makers in de zorgsector een omvattende blik op de toekomst. Bij Bopro is Dirk transitiemanager met heel wat ervaring rond toekomstgerichte vastgoedprojecten in de zorgsector. Vandaag interviewden we hem dan ook over zijn boek.

Dirk, jullie stellen het zorgsysteem aardig aan de kaak. Was zo’n boek nodig als eye-opener bij een aantal mensen die van ver of dichtbij betrokken zijn bij het systeem?

Dirk:We zien in elk geval dat het huidige zorgsysteem onder serieuze druk komt te staan. Dat komt door demografische redenen, door de recente pandemie, door steeds grotere personeelstekorten etc.

Meer en meer reist de vraag of de uitgangsprincipes van onze zorg nog wel aangepast zijn aan de huidige samenleving. Het huidige systeem is er een van Cure & Care. We gaan ziekte behandelen wanneer ze zich voordoet. We kunnen moeilijk ontkennen dat deze manier van denken ons, op medisch vlak, heel ver heeft gebracht. Maar toch zien we dat ze vandaag meer en meer op zijn limieten botst.

Om te vermijden dat ons zorgsysteem uit zijn voegen barst, is het volgens ons belangrijk om werk te maken van een paradigmashift zoals we die ook zien op het vlak van bijvoorbeeld klimaat en mobiliteit. Zo kan je volgens ons niet meer serieus met zorg bezig zijn zonder dat in een breder verhaal te kaderen met gezondheid en technologie.

En hierbij moeten we dan ook met heel wat extra factoren rekening houden, denk hierbij aan: voeding, verkeersveiligheid, roken, luchtkwaliteit en duurzaamheid maar ook AI, de introductie van zorgrobots, wearables en smart-producten allerlei…

Kan je, in a nutshell, eens uitleggen waar die vijf routes in jullie boek juist voor staan?

Dirk:Om te beginnen hebben die verschillende routes of paradigma’s een aantal gemeenschappelijke elementen, zo moeten ze allemaal rekening houden met duurzaamheid en worden ze alle vijf uitgedaagd door technologische innovatie. Deze twee elementen noemen we de evoluerende normen. Die zijn eigenlijk in elke transitie bepalend of dat nu gaat over mobiliteit, de landbouwsector of de zorgsector.

De eerste route die we distilleren is deze van het Gezondheidscollectief. Daar is nog wel plaats voor het Care & Cure principe maar dit komt meer op de achtergrond ten aanzien van het gezondheidsdenken. Hierbij gaan we alles organiseren om de collectieve gezondheid te bevorderen. Een praktisch voorbeeld hiervan is of we als samenleving nog moeten toestaan dat er een McDonald’s komt op 100 meter van een school? Volgers van het gezondheidscollectief zullen dit met regelgeving trachten bestrijden. Er ontstaan nieuwe spelers, nieuwe partnerschappen en dus nieuwe eco-systemen.

Aan dit gezondheidsstreven zat ook een ethisch luik verbonden als ik me niet vergis.

Dirk:Inderdaad, zo zien we vandaag dat mensen steeds langer leven maar dat het aandeel van zorgjaren steeds groter wordt. Binnen deze route gaat men dan ook stellen dat het niet de taak is van de zorg om die ‘zorgjaren’ nodeloos op te rekken, zeker voor wie dat niet wil. Betekenisvol kunnen leven staat dus centraal. Dan zitten we natuurlijk in het debat van het voltooid leven en euthanasie.

De tweede route lijkt nog een stapje verder te gaan wanneer het gaat om de inzet van technologie.

Dirk: Dat is de radicaal preventieve route. Hierbij gaat men inderdaad een stap verder. Deze stroming gaat ervan uit dat we door middel van technologische innovaties eigenlijk nooit meer ziek zullen worden. Bestaande voorbeelden hiervan gaan van het permanente monitoren van de bloeddruk met een app tot het sleutelen aan het DNA om bepaalde ziektes a priori uit te schakelen.

Data zijn hier de voedingsbodem om steeds gezonder en nooit meer ziek te worden. Hoe meer we data delen, hoe preventiever we kunnen ageren. Door deze focus op preventie gaan volgers van deze route voorspellen dat laboratoria in de toekomst een groter aandeel zullen uitmaken van ons leven dan de klassieke huisartsenpraktijk.

Een ander voorbeeld, eentje waar we bij Bopro ervaring mee hebben is de Digital Twin. Bij vastgoed gaan we een digitale kopie van een gebouw maken om problemen in de constructiefase te voorzien en te vermijden. Nu kunnen we dit ook toepassen op mensen in de vorm van een soort virtuele avatar. Hierbij gaan we alle gekende eigenschappen van een persoon, tot het DNA toe, digitaal reconstrueren. Zo kunnen de effecten van bepaalde ingrepen, of zelf aanpassingen in het dieet virtueel getest worden. Dit zijn evoluties die nu al bezig zijn en volledig door innovatie gedreven worden.

We zien ook hier ethische vraagstukken opborrelen, niet in het minst over het bezit van al die data. We kunnen onszelf natuurlijk de vraag stellen: ‘Willen we dit wel?’. Langs de andere kant moeten we ons ook realiseren dat technologische innovatie in de meeste gevallen niet wacht op ons antwoord.

Een nog extremere stroming op vlak van technologische implementatie is die van het transhumanisme. Vergeet ziekte en gezond, het gaat over het voortbestaan van de mensleijke soort. Hierbij gaat men streven om de menselijke soort via ingeplante technologie sterker aan te passen aan zijn omgeving. We kennen hier al een aantal vriendelijke toepassingen van, denk aan pacemakers en prothesen.

Maar transhumanisten gaan verder en willen de mensheid via technologie verder brengen dat de huidige perceptie van ‘gezond’. En dan denken we in termen aan sterker, intelligenter, langer leven etc. De ultieme droom binnen deze stroming is dan ook de creatie van een soort Homo Deus. Een eeuwig levende mens met bijna goddelijke krachten.

De laatste routes draaien eerder rond de organisatie van de transitie?

Dirk: Klopt, dit is een cruciale vraag die heel wat implicaties met zich meebrengt. Vandaag worden veel aanpassingen van het dominante zorgsysteem gezocht op de as tussen markt en overheid. Al naargelang de systeemkracht verschuift de cursor naar meer markt of meer overheid. Maar we zien ook twee andere systeemdynamieken ontstaan.

Grofweg spreken we hier over een bottom-up of een top-down dynamiek.

Bij het ondernemende ecosysteem wordt de transitie van onderuit gedreven. Door kleine bedrijven, coöperaties en burgers, gedecentraliseerd, open source en bottom-up. Anderzijds heb je het organiserende ecosysteem waarbij multinationals, centraalaangestuurde regimes of overheden top-down de verandering gaan implementeren. Een surveilance maatschappij als het ware die zowel op een autoritaire als democratische manier kan vorm krijgen.

Ook hier speelt de kwestie op het vlak van de dataverzameling. Wie de data bezit, zal ook kunnen sturen op basis van deze gezondheidsgegevens. Ten goede of ten kwade; denk maar aan het social reward systeem in china bijvoorbeeld.

Wat hebben deze transities te maken met het werk dat wij doen bij Bopro?

Dirk: Als je investeert in vastgoed, doe je dat niet voor de komende 5 jaar. Je doet dat met een lange termijn perspectief voor meerdere decennia. Daarom is het belangrijk om inzicht te hebben in welke transitiedynamieken de toekomst beïnvloeden. In de ouderenzorg bijvoorbeeld geven de woorden ‘beter gezond, meer zelf , langer thuis en meer digitaal’ de verwachtingen aan van de komende generaties.

En ook al zeggen we in ons boek niet dat de toekomst precies zo of zo zal zijn. We geven wel een overzichtelijke blik op het reeds bestaande denkwerk wanneer het gaat over de toekomst van deze sector.

Door deze denkstromingen te begrijpen, trachten we huidige ontwikkelingen van al bij de conceptfase future-proof te maken zodat deze aangepast zijn aan de zorgsector van morgen Modulariteit speelt hier dan ook vaak een cruciale rol.